Niewidome ojcostwo - interpretatywna analiza doświadczeń niewidomych mężczyzn w roli ojca

Kierownik projektu dr Kamila Miler-Zdanowska

Konkurs: MINATURA

Czas trwania: 2025-2026

Streszczenie:

Celem zaplanowanych badań jest poznanie i zrozumienie jak niewidomi mężczyźni postrzegają, przeżywają
i nadają znaczenie swojej roli ojca, poprzez interpretację osobistych doświadczeń ukształtowanych przez
indywidualną percepcję, normy kulturowe oraz kontekst życiowy. Rodzicielstwo osób z niepełnosprawnością wzroku
pozostaje w debacie publicznej tematem tabu, pomimo trwającego procesu emancypacji tej grupy społecznej. Badania
ostatnich dwóch dekad pokazują, iż nadal utrzymuje się przekonanie, że osoby z nienormatywną sprawnością nie
powinny realizować się w roli rodziców (Van den Abbeel & Balfoort, 2016; De Visscher, 2014; Kent, 2002).
Dotychczasowe analizy w Polsce koncentrowały się głównie na perspektywie macierzyństwa (Wałachowska, 2018,
Kokot-Rybińska, 2022), opiece nad dzieckiem z niepełnosprawnością (Sendecka i inni, 2010; Szymanowska, 2019)
oraz ogólnym funkcjonowaniu rodzin, rzadko uwzględniając indywidualne doświadczenia ojców
z niepełnosprawnością. Ojcostwo mężczyzn z niepełnosprawnością wzrokową, pozostaje wciąż niedostatecznie
rozpoznanym obszarem badawczym, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Brakuje rzetelnych danych empirycznych
dotyczących tego, jak niewidomi ojcowie przeżywają i interpretują swoją rolę rodzica, jak budują relacje z dziećmi
i partnerkami, z jakimi trudnościami się mierzą oraz jak postrzegają siebie jako mężczyzn i opiekunów (Van Havermaet,
De Schauwer & Van Hove, 2021). Jednocześnie nieliczne badania fenomenologiczne wskazują, że osoby
z niepełnosprawnością konstruują swoje rodzicielstwo jako akt sprawczości, adaptacji oraz redefiniowania tożsamości
(Dickenson, 2023).
Niewidomi ojcowie funkcjonują na przecięciu wielu ról społecznych – osoby z niepełnosprawnością, mężczyzny,
rodzica i partnera – co sprawia, że ich doświadczenia są złożone i unikalne. Jednocześnie muszą konfrontować się
z dominującą narracją społeczną, która wciąż marginalizuje rolę osób niewidomych jako aktywnych opiekunów
i wychowawców (Knighton, 2010). W celu poznania i zrozumienia sposobu, w jaki niewidomi mężczyźni postrzegają
i przeżywają swoją rolę ojca, zaprojektowano badania jakościowe osadzone w paradygmacie interpretatywnym
(konstruktywistycznym). Takie podejście umożliwi wnikliwą analizę indywidualnych narracji i subiektywnych
znaczeń nadawanych roli ojca przez osoby z niepełnosprawnością wzrokową (Moustakas, 1994; van Manen, 2001).
W badaniu zostanie zastosowane podejście fenomenologiczne (IPA; Interpretative Phenomenological Analysis),
które umożliwia głębokie zrozumienie tożsamości ojcowskiej poprzez osobiste opowieści uczestników (Smith, Flowers
& Larkin, 2009). W ramach przedstawionego problemu badawczego sformułowano następujące pytania badawcze: (1)
Jak niewidomi ojcowie definiują i interpretują swoje ojcostwo? (2) Jakie emocje, doświadczenia i wyzwania towarzyszą
im w pełnieniu tej roli? (3) Jak zmienia się ich postrzeganie siebie w roli ojca na przestrzeni czasu?
W celu uzyskania odpowiedzi na postawione pytania badawcze zaplanowano przeprowadzenie indywidualnych
wywiadów narracyjnych (IDI) z dorosłymi mężczyznami z niepełnosprawnością wzroku, będącymi ojcami
i mieszkającymi na terenie całej Polski. Planowana liczba uczestników wynosi około 15, jednak zgodnie z założeniami
metodologii badań jakościowych, ostateczna wielkość próby będzie zależeć od stopnia wysycenia danych. Dobór
uczestników nastąpi z wykorzystaniem techniki „snowball sampling”, co umożliwi dotarcie do kolejnych respondentów
za pośrednictwem osób już biorących udział w badaniu. Wywiady narracyjne pozwolą ojcom z niepełnosprawnością
wzroku na swobodne opowiadanie własnej historii i przedstawienie, jak rozumieją swoje doświadczenia ojcostwa.
Wywiady będą częściowo ustrukturalizowane, co zapewni zarówno kierunkowe ramy rozmowy, jak i przestrzeń na
wyrażenie osobistych doświadczeń i emocji związanych z byciem ojcem. Przykładowe pytania badawcze obejmują: Jak
to jest być niewidomym ojcem?, Jakie wspomnienia masz z momentu, kiedy dowiedziałeś się, że zostaniesz ojcem?, Jak
wygląda Twój codzienny dzień z perspektywy ojca?, Co w byciu ojcem jest dla Ciebie najtrudniejsze?, Jakie emocje
towarzyszą Ci w relacjach z dzieckiem?, Jak zmieniło się Twoje postrzeganie ojcostwa po tym, jak stałeś się ojcem?
Zebrany materiał zostanie poddany analizie fenomenologicznej według procedury IPA. W analizie IPA będą
interpretowane subiektywne doświadczenia badanych, starając się uchwycić, jak rozumieją i przeżywają swoje
ojcostwo. Analiza będzie obejmować:
• Wielokrotne czytanie transkrypcji – w celu uchwycenia ogólnego sensu wypowiedzi,
• Kodowanie otwarte – identyfikowanie tematów i znaczeń,
• Kodowanie osiowe – analiza relacji między kategoriami,
• Kodowanie selektywne – wyodrębnienie motywów centralnych i wzorców doświadczeń (Smith et al., 2009).
Do analizy zgromadzonego materiału empirycznego przewidziano wykorzystanie specjalistycznego oprogramowania
do analizy danych jakościowych MAXQDA, które jest dostępne w mojej macierzystej jednostce naukowej.
Projekt ma charakter eksploracyjny i w istotny sposób przyczyni się do wypełnienia luki badawczej dotyczącej
rodzicielstwa mężczyzn z niepełnosprawnością wzrokową. Zaplanowane badanie pilotażowe ma nowatorski
charakter, wynikający zarówno z podjętej problematyki, specyfiki grupy badawczej, jak i zastosowanej
metodologii. Przeprowadzone analizy mają potencjał do poszerzenia wiedzy o sposobie przeżywania
i interpretowania ojcostwa w warunkach niepełnosprawności wzrokowej, a ich wyniki mogą stanowić punkt
wyjścia do opracowania działań o charakterze wspierającym, edukacyjnym oraz terapeutycznym.

Całkowity koszt projektu: 16 231zł